10 maart 1966: Huwelijk Prinses Beatrix en Prins Claus

Vijfenvijftig jaar geleden trad de 28-jarige Prinses Beatrix in het huwelijk met de 39-jarige Claus von Amsberg. "Wellicht zal de geschiedenis uitwijzen dat de keuze voor deze echtgenoot mijn beste beslissing is geweest", aldus Prinses Beatrix tijdens haar afscheidstoespraak als Koningin in 2013. 

Embed from Getty Images

Feesten vóór het huwelijk
Amsterdam was ruim voor de huwelijksdag al in feeststemming. Alleen al de aankomst van de talloze Koninklijke gasten liet zien dat er iets bijzonders aanstaande was. Vooral Prinses Margriet nam de taak op zich om de gasten op Schiphol te begroeten. Omdat sommige van hen al dagen aanwezig waren, waren ze ook welkom bij één van de feesten (welkomstcocktail, diner hofbal en manifestatie 'bruidsboeket') die op 7,8 en 9 maart georganiseerd werden en bij de zogenoemde 'filmavondjes'.

Op 9 maart was de groep compleet en werd er, inclusief de Nederlandse Koninklijke familie en natuurlijk het bruidspaar, gedineerd in het Hiltonhotel. Daarna was er een hofbal in het Koninklijk Paleis. Prinses Margriet zong samen met Pieter van Vollenhoven een paar liedjes die ze speciaal voor deze gelegenheid schreven.

Foto: Max Koot/RVD

Naar het stadhuis
Op donderdagochtend 10 maart liet de zon zich niet zien. Een zwaar bewolkte lucht hing boven het paleis, waarvandaan de lange bruidsstoet vanaf 10.15 uur richting het stadhuis vertrok. In deze stoet reden in elf auto's de naaste familieleden en de getuigen, daarna volgden in galarijtuigen onder andere Prinses Margriet en haar verloofde Pieter van Vollenhoven en Prinses Irene en haar echtgenoot Prins Carel Hugo van Bourbon Parma. In de Glazen Koets zaten Koningin Juliana, Prins Bernhard en de moeder van Claus, mevrouw Gösta von Amsberg.

De huwelijksdag werd ingeleid door het afvuren van 21 saluutschoten vanaf het IJ door 'De Ruyter'. Bij het verlaten van het paleis was voor het eerst mogelijk om Beatrix' jurk te zien. De prinses ging gekleed in een wit satijnen japon met motieven van fluweel, ontworpen door mevrouw Bergé-Farwick van modehuis Linette. Het patroon van de motieven is afgestemd op het Württemberg-diadeem dat de prinses op haar hoofd droeg. Het grote bruidsboeket bestond uit witte kelkvormige Eugarisbloemen.

Embed from Getty Images

Om precies half elf stapt het bruidspaar onder luid gejuich in de Gouden Koets voor de rit naar het stadhuis. Een rit van slechts vijf minuten over een versierde Dam richting de Oudezijds Voorburgwal. Langs de route wordt veel 'Oranje Boven, Oranje Boven, Leve het Prinselijk paar' gezongen. De stemming lijkt gemoedelijk en even lijkt het weer zelfs op te klaren.

Embed from Getty Images

Embed from Getty Images

In het stadhuis kwamen ook voor het eerst de bruidskinderen in beeld. Als bruidsmeisjes fungeerden de drie Christina's: Prinses Christina, zus van Beatrix, Prinses Christina van Zweden en Christina von Amsberg, zus van Prins Claus en jonkvrouw E. Loudon; jonkvrouw J. E. Roël en lady Elisabeth Anson. De bruidskinderen waren: Daphne Stewart Clark (6), Carolijn Alting von Geusau (4), Joachim Jenequel (5) en Markus von Oeynhausen-Sierstorff (4).

Foto: Max Koot/RVD

Burgemeester van Hall begon zijn toespraak door toestemming aan de beide ouders te vragen voor het huwelijk. Voor het jawoord werd uitgesproken, benoemde de burgemeester onder andere in zijn toespraak dat het de eerste keer is dat 'hier een huwelijk van een prinses van Oranje-Nassau wordt gesloten.'".." "Bruid, Zolang ons land zijn onafhankelijkheid bezit, nu 400 jaar lang, waarvan 250 jaar als Republiek en 150 jaar als Koninkrijk, heeft er steeds een nauwe band bestaan tussen uw familie en Nederland. Zowel bij het verkrijgen van de onafhankelijkheid als in kritieke tijden van strijd om het voortbestaan van deze onafhankelijkheid van ons land en volk, speelde het Huis van Oranje een beslissende rol. In zulk een kritieke periode heeft het koningschap 25 jaar geleden met name voor onze generatie een heel bijzondere inhoud gekregen, iets waarvan sommige jongeren betreurenswaardig weinig begrijpen - Het is wel een voorrecht tot zo een familie te behoren; maar het is een zware opgave: de leden van de familie moeten met hun tijd meegaan, nooit mogen zij bij de evolutie der tijden ten achter blijven, maar zij mogen er ook niet te veel op vooruitlopen. In dit, en in nog menig ander opzicht, wordt veel van u verwacht. Voor een mens misschien soms te veel om geheel aan te kunnen voldoen."

Tegen Prins Claus zei de burgemeester onder andere: "Ik ben er zeker van, dat, naarmate meer mensen u ontmoeten en ons volk u beter leert kennen, het vertrouwen en het respect voor u zullen groeien, en dat u niet alleen in toenemende mate de krachtige steun zult zijn voor uw vrouw, maar zelf een belangrijke plaats in ons midden zult veroveren.". Na het jawoord en het ondertekenen van de huwelijksakte, maakte het bruidspaar zich klaar voor de vervolgrit naar de Westerkerk. Als getuigen tekenden: Freiherr J. von dem Bussche Haddenhausen, oom van de bruidegom; prof. jhr. dr. F. A. M. Alting von Geusau; Freiherr J. von Jenisch; graaf F. von Bismarck; prins Aschwin zur Lippe Biesterfeld, broer van prins Bernhard; prinses Alexandra van Kent the Hon. mrs. Ogilvy, nicht van koningin Elisabeth van Engeland; oud-minister-president dr. W. Drees, mevr. R. Smith-jkvr. Roëll.

Demonstraties en rookbommen
Als het bruidspaar weer in de Gouden Koets stapt voor de rit naar de Westerkerk is het onrustiger geworden in Amsterdam. Er worden rookbommen gegooid en pamfletten verspreid met opschriften als 'Dood aan de monarchie, leve de republiek'. Ook wordt er geschreeuwd 'Re-pu-bliek' en 'Weg met Claus'. Als de koets de Herengracht is gepasseerd, komt daar een rookbom tot ontploffing, wat Beatrix en Claus slechts als 'mistig beeld' hebben ervaren. Dan ontploft er ook een tweede rookbom, vlak voor de koets. De paarden steigeren even. Ook wordt er zelfs een levende kip met een beschilderd hakenkruis gegooid.

Prinses Beatrix en Prins Claus doen alsof ze niets zien en zwaaien nog steeds lachend naar de menigte die hen hun geluk wél gunde. In de Westerkerk zaten ondertussen al zo'n tweeduizend gasten te wachten. Onder hen waren onder andere Koning Boudewijn, Koningin Fabiola, Prins Albert en Prinses Paola van België; Koning Constantijn, Koningin Anne Marie en Prinses Irene van Griekenland; Groothertog Jean, Groothertogin Charlotte en Prins Charles van Luxemburg; Prinses Marina van Kent, Prins Harald van Noorwegen; Prinses Benedikte van Denemarken; de Spaanse Prins Juan Carlos en Prinses Sophie van Bourbon; de Aga Khan, Prins Chah Karim Aga Khan. Verder 45 buitenlandse diplomaten, leden van de regering en Staten-Generaal en vertegenwoordigers uit alle lagen van de bevolking.

Toen ook de familieleden op hun plek zaten, was het wachten op het bruidspaar die achter de bloemblaadjes gooiende bruidskinderen de kerk binnenschreden.

De liturgie en huwelijksinzegening werden geleid door de vrijzinnig hervormde ds. J. H. Kater, bij wie Prinses Beatrix op 25 maart 1956 haar belijdenis had afgelegd. Op wens van het bruidspaar droeg de liturgie een min of meer oecumenisch en internationaal karakter.

Embed from Getty Images

Als Schriftlezing had ds. Kater, in overleg met het bruidspaar, gekozen voor psalm 121. Door het koor werden gezongen "A toi la gloire` van G. H. Händel op tekst van E. Budry, gezang 149 ("Grote God, wij loven U"), het koraal Was mein Gott will, das gescheh allzeit" uit de Mattheus-Passion van J. S. Bach, het Engelse gezang "Love divine, all love excelling" uit The Methodist Hymnbook, gezang 263 : 1 ("U zeegne God"), "Quoniarn tu solus sanctus" van A. Vivaldi en gezang 301 :6 ("Mijn schild ende betrouwen"), terwijl Annette de la Beye de sopraanaria "Ich will dir mein Herze schenken" uit de Mattheus-Passion zong. Door orgel (S. C. Jansen) en trompet (W. Groot) werd bij het verlaten van de kerk de Trumpet Voluntary in D van J. Clarke ten gehore gebracht.

Embed from Getty Images

Embed from Getty Images

Gezegend en met aan hun vinger een ring, verlieten Prinses Beatrix en Prins Claus de kerk om opnieuw in de Gouden Koets door een deel van Amsterdam te rijden. Op de terugweg naar het paleis ontplofte opnieuw een rookbom achter de koets. De televisiekijkers kregen de gehele uitzending niet veel van de rellen mee. Zoals afgesproken werden die niet in beeld gebracht. Alleen toen er vlak achter de Gouden Koets een rookbom tot ontploffing kwam, waardoor de koets even in de 'mist' verdween, was er niet aan te ontkomen dat de kijkers ook zagen dat het niet helemaal vlekkeloos verliep. In de radioreportages werd er opvallend genoeg wel aandacht aan besteed.

Embed from Getty Images

Balkonscène en huwelijkslunch in het paleis
Terug in het paleis, betrad het bruidspaar nog even het balkon om de menigte op de Dam toe te zwaaien. Van een balkonkus was in 1966 nog geen sprake.

Embed from Getty Images

Na de balkonscène, lunchten Beatrix en Claus met hun gasten. Voorafgaand aan de huwelijkslunch, die uit kip, bruidstaart en fruit bestond, nam Prins Bernhard het woord. "Bruid en bruidegom, Beatrix en Claus, het is nu dus zover, de knoop is definitief gelegd. Niet alleen jullie, maar ook heel veel anderen, die op jullie gesteld zijn, zullen zonder twijfel een zucht van verlichting slaken omdat vandaag een periode is afgesloten, waarin rondom jullie veel, te veel strijd heerste en er geen sprake was van een werkelijk blije verlovingstijd. Nu is er een nieuwe periode begonnen, waarin naar wij van harte hopen wel blijdschap en geluk zullen overheersen. Ik ben blij, Trix, te kunnen zeggen dat ook jij dit plichtsgevoel, dat naar mijn mening zo onverbrekelijk verbonden is met het Huis van Oranje, in sterke mate bezit. Waar een ieder die er aandacht aan wilde schenken heeft kunnen constateren dat je in de jaren tot je verloving getrouw aan de beste tradities van je familie, jezelf maatstaven hebt opgelegd die ervoor zorgden dat je gedragingen geheel gericht waren op het ten volle vervullen van de taak die eens op je schouders zou komen te rusten, heeft het mij diep teleurgesteld, dat er bij je verloving betrekkelijk velen waren, die niet voldoende vertrouwen toonden in jouw persoonlijke keuze, een keuze die bovendien geheel onderschreven werd door je moeder en mij. 

Foto: Max Koot/RVD

Voor ons sprak het vanzelf dat je, desgevraagd, hebt geantwoord, dat als je had moeten kiezen tussen je plicht en je liefde, je je plicht had gekozen. Goddank is deze haast onmenselijke keuze jou en Claus bespaard gebleven en is het je vergund door je huwelijk deze liefde een plaats te geven in je leven, waardoor je niet alleen gelukkiger maar ook een completer en waardevoller mens zult worden. Het Nederlandse volk heeft zijn toestemming aan jullie verbintenis gegeven en in eerste instantie de weg geopend voor jullie persoonlijk geluk. Het heeft mede de verantwoordelijkheid voor jullie huwelijk aanvaard en ik hoop, nee ik vertrouw erop, dat het de consequenties van deze democratische beslissing zal aanvaarden en jullie liefde de bescherming en steun zal geven zonder welke jullie huwelijksgeluk geen werkelijkheid kan worden."

Tegen Claus zei Prins Bernhard: "Claus, je bent werkelijk een van ons geworden. Wij, de ouders van Trix, zijn daar blij om. Wij hebben de grootste eerbied voor de wijze waarop je je in de afgelopen maanden onder de meest moeilijke omstandigheden steeds hebt weten te richten op de positieve kant van iedere situatie, daarbij vertrouwend op onze steun. Je bent een man uit een stuk, die ongetwijfeld op je eigen, toegewijde, rustige manier de weg naar veel harten in Nederland zal weten te vinden.

Daarna nam Prins Claus het woord: "Ik wil in de eerste plaats mijn grote dankbaarheid uitspreken tegenover mijn schoonouders. Ik dank u voor het feit dat u mij uw dochter heeft willen toevertrouwen om met en naast haar onze toekomstige taak te vervullen. Wij beiden zijn u oprecht dankbaar voor alle steun en hulp, die wij in de afgelopen maanden van u hebben mogen ondervinden, ook in de dikwijls moeilijke beslissingen waarvoor wij ons gesteld hebben gezien. Lieve Trix, jou wil ik danken voor je liefde, die mij gelukkig maakt. Zoals je vader al zei: onze verlovingstijd is voor ons helemaal niet in die tijd van bezinning en rustige voorbereiding op het huwelijk geweest, zoals voor vele andere jonge paren. Niettemin weten wij nu, dat onze liefde, gelouterd in deze moeilijke tijd, ons sterker en zekerder heeft gemaakt. Hoe meer wij in onze liefde naar elkaar toegroeien des te meer zullen wij ook de kracht vinden die wij nodig hebben. Want de toekomst zal ons, evenmin als het verleden, voor moeilijkheden sparen. Mijn liefde voor jou is de afgelopen maanden verrijkt en verdiept; door respect en bewondering voor die eigenschappen die ook je vader reeds genoemd heeft. Een ieder die je in je dagelijkse werk meemaakt zal kunnen begrijpen wat ik bedoel. Het was geloof ik dr. Drees die voor het eerst tegen mij over je sprak als 'Prinses Glimlach'. Niemand wordt natuurlijk mee gecharmeerd door je glimlach dan ik. Zij was aan het begin van onze gezamenlijke weg, daarna heb je me laten zien dat achter die glimlach een liefdevol hart verborgen is. Lieve Trix, ik ben heel trots op je. Ik ben gelukkig met ons besluit vanaf vandaag een nieuw leven met jou te beginnen. "

Foto: Max Koot/RVD

Door de rellen in de stad, die steeds onrustiger worden werd besloten het avondprogramma, dat zou bestaan uit een taptoe en vuurwerk niet uit te voeren. In plaats daarvan namen Beatrix en Claus in het Amstelhotel persoonlijk afscheid van hun gasten. Terug in het paleis drinken ze nog even wat met de naaste familieleden. Uitgezwaaid door de familieleden vertrekken ze om tien voor zes met onbekende bestemming. Twee dagen later duiken ze op in Mexico.

's Avonds wordt op tv nog een dankwoord van het bruidspaar uitgezonden, die ze vlak voor vertrek opnamen. De Prinses zei: "Voor ons vertrek uit Nederland is het ons een behoefte om een woord van warme dank te brengen tot u, die zo vele, hartelijke blijken van uw sympathie en intens medeleven heeft gegeven . Onze dank gaat in de eerste plaats uit naar al diegenen, die hebben bijgedragen aan het nationale geschenk en die ons daardoor een persoonlijk huwelijkscadeau hebben gegeven, dat voor ons juist daarom zo bijzonder feestelijk is, omdat wij dit dagelijks samen zullen kunnen gebruiken. Daarnaast heeft u het ons mogelijk gemaakt om het doel te verwerkelijken, dat ons, zoals u weet, zeer na aan het hart ligt. Een gezamenlijke steun aan gehandicapten hier, in Suriname en in de Nederlandse Antillen, kan thans, mede dankzij deze bijdrage aan het nationale geschenk, belangrijk worden uitgebreid. Maar wij willen ook zeggen hoe dankbaar wij zijn voor al die persoonlijke bewijzen van medeleven en hartelijkheid, die ons uit vele brieven, bloemen en geschenken zijn gebleken. Uw spontane reactie in deze laatste maanden hebben ons vaak gesteund en verheugd. Dat niet allen met ons dit huwelijk in vreugde hebben kunnen vieren, is een feit, dat wij erkennen en begrijpen. Velen hebben in het verleden ondeelbaar leed moeten dragen en onherstelbare verliezen geleden, verliezen die ook als offers zijn gebracht in de strijd voor recht en vrijheid. Wij willen dit niet onvermeld laten, omdat wij op deze dag, die voor ons zoveel geluk brengt, dit leed, dat voor ons allen is geleden en die offers die voor ons allen zijn gebracht, in eerbied willen gedenken. Het is deze achtergrond, die onze gevoelens van dankbaarheid verdiept. Wij willen u zeggen, dat het geluk, dat wij beiden vandaag mogen ervaren, ons voor de rest van ons leven een steun en aansporing zal zijn om ons samen in te zetten voor de toekomst van ons land."

Foto: Max Koot/RVD

Prins Claus zei: "Graag wil ik hierbij aansluiten en u zeggen hoe dankbaar ik ben voor alle bewijzen van sympathie, die wij beiden hebben mogen ontvangen. Voor mijzelf ben ik ook zeer erkentelijk voor de medewerking en de hartelijkheid die ik in de afgelopen maanden van kennismaking met Nederland heb mogen ondervinden. Hierdoor is mij het gevoel gegeven dat ik niet alleen ons land, maar reeds velen van u persoonlijk beter heb leren kennen. Ik weet, dat sommigen van u met ons huwelijk geen vrede kunnen hebben. Ik kan u slechts verzekeren, dat ik hier volledig begrip voor heb, omdat ik weet, dat het Nederlandse volk in de laatste oorlog onzegbaar veel leed en groot onrecht is aangedaan. Niemand kan dit verleden ongedaan maken. Maar ik zou graag willen vragen ons de kans te geven om samen met u allen aan een nieuwe toekomst te bouwen. Ik kan u zeggen dat het mijn vaste voornemen is om mijn eigen taak en plaats naast mijn vrouw zo op te vatten, dat ik haar alle steun zal geven, die van mij kan en moet worden verwacht. Wij zijn er beiden van overtuigd, dat wij de verwachtingen, die wij aan elkaar gesteld hebben, slechts zullen kunnen verwezenlijken door ons gezamenlijk voor de toekomst in te zetten. Daarbij is uw hulp en steun onontbeerlijk. Ik zou mijn dank willen uitspreken aan al diegenen, die reeds nu hebben doen blijken, dat zij in deze toekomst vertrouwen hebben. Mijn dank daarvoor richt ik in de eerste plaats tot HM. de Koningin en Z.K.H. de Prins der Nederlanden. Ik hoop jegens mijn vrouw en jegens u allen dit vertrouwen altijd waar te maken."

Foto: Max Koot/RVD