Oranjes in de Tweede Wereldoorlog

Deel 3 thema: 'Oranjes in Oorlogsjaren' In dit deel: Oranjes in de Tweede Wereldoorlog

Met deze oorlog hadden de Oranjes wel te maken en helaas bleven we niet neutraal. Prinses Juliana was op 5 augustus 1939 bevallen van haar 2e dochter Irene, haar naam betekende Vrede, maar die vrede was ver te zoeken. In het najaar van 1939 kwam het prinselijk gezin naar Den Haag, wegens de verwachte oorlog, de paleizen in Den Haag waren beter beveiligd dan op paleis Soestdijk. Op 1 september viel Duitsland Polen binnen. Ter gelegenheid van Kerst 1939 sprak Juliana voor de eerste keer een kerstrede uit. Daarin riep ze de Europese volken op tot vrede en verdraagzaamheid. Deze toespraak was het begin van een lange traditie. De kerst wordt gevierd op paleis Noordeinde. 30 april 1940 wordt er nog een rijtoer gemaakt door Den Haag t.g.v. de verjaardag van prinses Juliana.

Foto: KLIK

Wat vele maanden had gedreigd werd 10 mei 1940 werkelijkheid. Dan valt Duitsland Nederland aan. De 2e Wereldoorlog was een feit. De koningin en het prinselijk gezin verbleven op Huis ten Bosch in de schuilkelder toen de inval begon. En de vele parachutisten, die landden in de directe omgeving van het paleis, waren aanleiding tot het vertrek naar paleis Noordeinde, want daar bleek het toch veiliger te zijn. De Nederlanders waren wel gewaarschuwd maar toch verrast want de Nederlanders hadden al jaren geen oorlog meer gehad en de Duitsers hadden veel modernere wapens (nieuwere wapens) en Nederland had daar weinig geld aan besteed. Hitler had een goed aanvalsplan bedacht: de vliegtuigen vlogen gewoon over de Nederlandse soldaten heen en daar sprongen de soldaten uit met een parachute (parachutisten). De parachutisten kregen de opdracht om vliegvelden te veroveren de soldaten van achteren aan te vallen en heel veel mensen van de regering gevangen te nemen. Hitler had alles goed geregeld en dacht dat hij Nederland binnen 1 dag wel veroverd te hebben maar Nederland verzette zich goed. Ze staken steeds de dijken door zodat het water het land opliep en de tanks er niet meer door konden. Hitler had Nederland onderschat. Op een geven moment stelde Hitler een ultimatum in (een soort belofte) hij zei: Als jullie je niet overgeven zal ik Rotterdam bombarderen. Koningin Wilhelmina (die in Engeland zat) wou dat niet en ondertekende het ultimatum. Nederland had verloren maar Hitler bombardeerde Rotterdam toch. Niet heel Nederland was bezet. Zeeland vocht nog door. Daar waren nog veel Engelsen en Fransen maar Hitler kreeg er genoeg van. Hij bombardeerde de stad Middelburg. Die dag staat bekend als: de vreselijke vrijdag. Na dit bombardement gaf Zeeland zich ook over. 2 dagen na de Duitse inval op 12 mei 1940 weken prinses Juliana en haar gezin uit naar Engeland. Wilhelmina vertrok de volgende dag, samen met de Nederlandse Regering, al had zij zich liever "naar de strijdende aan de Grebbe gegaan om het lot van de krijgsman te delen" en "als de laatste man te vallen in de laatste loopgraaf”.De radioboodschappen die zij, via BBC en Radio Oranje, de wereld instuurde, staken talloze Nederlanders een hart onder de riem. Ook stelde zij veel prijs op het contact met Engelandvaarders. Zij verving de zwakke eerste minister De Geer door Gerbrandy. Zij had het liefst een volledig nieuw kabinet gewild, maar Gerbrandy liet het zover niet komen. Gaandeweg vestigde zij haar hoop op een nieuw staatsbestel na de oorlog, zonder de oude politieke partijen en met een sterk uitvoerend gezag waarin een vooraanstaande rol zou zijn weggelegd voor de kroon en de leiders van het verzet. Na de oorlog werden de oude verhoudingen echter grotendeels hersteld. Voor Wilhelmina betekende dit een enorme teleurstelling.

Maar ook in Londen waren zij niet veilig en vertrokken op 1 juni naar Canada. Daags nadat eerst prinses Irene gedoopt was in de kapel van Buckingham Palace. (Dominee van Gorp verrichtte de doop en de Koningin van Engeland en de Nederlandse Strijdkrachten waren haar peetgetuigen.) De bedoeling was om de prinses te laten dopen in Amsterdam, maar dat zat er vanwege de dreigende Duitse inval niet meer in. De eerste juni scheepten Juliana met de kinderen en mevrouw Roëll met haar dochtertje zich in aan boord van de ‘Sumatra’, die geëscorteerd door de ‘Jacob van Heemskerck’ naar Halifax koerste. Dit vertrek werd uiteraard strikt geheim gehouden. Bernhard, die toen terug was uit Frankrijk, bracht Juliana aan boord. De Canadese regering ontving Juliana gastvrij en had in afwachting van de komst van de nieuwe gouverneur-generaal logies te hare beschikking gesteld in de in een oerwoud gebouwde Seigniory Club, in Monte Bello, aan de oever van de Ottawa-rivier gelegen. Zodra Lord Athlone en Prinses Alice in hun verblijf in Ottawa waren aangekomen, werden Juliana en haar gezelschap hun gasten op Gouvernement House daar, tot zij een huis gevonden had in het aan Ottawa grenzend Rockcliffe Park.

Daar ziet in het gemeentelijk ziekenhuis, waarvan de verloskamer bij speciale wet tot tijdelijk Nederlands grondgebied is verklaard, op 19 januari 1943 het derde kind het levenslicht: prinses Margriet. Sinds 1945, tot haar dood, heeft Koningin Juliana de stad elk jaar tienduizenden tulpenbollen gestuurd als dank hiervoor. Deze Koninklijke geste is uitgegroeid tot een beroemd internationaal tulpenfestival. Prinses Margriet dankt haar naam aan Koningin Wilhelmina, die vlak voor haar vertrek naar Londen, een heleboel Margrieten zag en deze naam nam zij mee als symbool voor Nederland. Het verblijf in Canada wordt wel Juliana’s gelukkigste periode genoemd. Het beeld dat het bezette Nederland in deze periode had van Juliana was dat van een moeder die zich aan haar kinderen wijdde. Maar de prinses maakte ook veel reizen, waarbij haar kinderen in Canada achterbleven. Prinses Juliana bracht bezoeken aan de Verenigde Staten in 1943 en in 1944 aan de Nederlandse Antillen en Venezuela. Prins Bernhard bezocht haar daar gedurende de oorlog slechts enkele malen, want hij was erg actief als hoofd van de Nederlandse Militaire Missie in Londen, waar hij nauw met zijn schoonmoeder samenwerkte. Op de 32e verjaardag van prins Bernhard wordt de kleine Margriet gedoopt. Ook Koningin Wilhelmina komt voor deze doop over en verblijft bij het gezin van haar dochter. Prins Bernhard wordt op 3 september 1944 benoemd tot opperbevelhebber van de Nederlandse Strijdkrachten. In september 1944 lijkt de oorlog een einde te krijgen. Prinses Juliana vloog van Canada naar Engeland. Arnhem bleek echter een brug te ver en een dramatische Hongerwinter volgde.

Koningin Wilhelmina en haar dochter Prinses Juliana arriveren op 26 april 1945 op de vliegbasis Gilze Rijen. In april 1945 liet Juliana haar gezin achter in Canada om zich in het bevrijde deel van Nederland te herenigen met moeder koningin Wilhelmina en de capitulatie van Duitsland af te wachten. Op 4 mei 1945 capituleren alle Duitse troepen in Noordwest Europa voor de Britse veldmaarschalk Montgomery en deze dag vinden de voorbesprekingen plaats voor de ondertekening van de definitieve capitulatie. Prins Bernhard is hierbij aanwezig. Op 5 mei gaan de onderhandelingen verder in hotel de Wereld in Wageningen. Men heeft voor Wageningen gekozen omdat deze slechts 200 meter van de demarcatielijn lag, zodat de Duitsers maar een klein stukje over vijandelijk gebied hoefden te gaan. Ten Tweede is Wageningen volledig geëvacueerd, waardoor de geheime besprekingen er ongestoord kunnen plaatsvinden. Bij de 2e besprekingen, ’s-Middags om 16.00 uur, zijn naast Prins Bernhard ook aanwezig Generaal Reichfelt, brigadier George Kitching en luitenant Generaal Foulkes. Zondagmiddag 6 mei 1945 worden de definitieve onderhandelingen ondertekend; hierbij is Prins Bernhard niet aanwezig.

Op 6 juli 1945 keert Koningin Wilhelmina via Voorburg terug naar haar residentie paleis Noordeinde, omringd door duizenden ontroerende landgenoten. Prinses Juliana neemt op 30 juli 1945 afscheid van het gastvrije Canada en gaat aan boord van de “Queen Mary” om naar Engeland te varen om van daaruit naar Nederland te vliegen. Eerst gaat ze naar haar moeder in Den Haag en vervolgens reist ze door naar Soestdijk om het een en ander in gereedheid te brengen voor de definitieve thuiskomst. Dan terug naar haar kinderen in Canada om vervolgens op 2 augustus terug te keren na 5 jaar ballingschap, op vliegveld Teuge bij Apeldoorn. Hierna door naar Soestdijk, waar prinses Irene op 5 augustus 1945 haar 6e verjaardag viert voor het eerst op Nederlandse bodem. De Baarnse en Soestse jeugd worden uitgenodigd om in de tuin van het Paleis de verjaardag mee te vieren.

(Met dank aan Anja, Foto's: RVD, KB)