De Ridderzaal

Thema: Kastelen en Paleizen van de Oranjes
In dit deel: De Ridderzaal

De Ridderzaal is een gebouw in het Binnenhof van Den Haag. Het gebouw dateert uit de 13e eeuw. In de Ridderzaal wordt jaarlijks sinds 1904 de Troonrede uitgesproken door de Koningin. Thans gebeurt dat op de derde dinsdag van september. De geschiedenis van Den Haag begint met de bouw van het grafelijk kasteel op het Binnenhof. Den Haag is als woonplek wel ouder, maar dan was dat gehucht zo klein dat het nooit in een document is genoemd. Voor zover bekend ook niet onder een andere naam die Den Haag had voordat de graaf er de naam Die Haghe aan gaf. Volgens een oude overlevering zouden de graven hier ergens een jachthuis hebben gehad voordat ze hun kasteel lieten bouwen. Daar is echter geen enkel bewijs voor. Het is weer wel waarschijnlijk dat er hier een middeleeuws hof stond. Dat was een landgoed waar horigen of lijfeigenen op het land van een heer werkten. In 1229 werd het hof, wat eigendom was geweest van een mevrouw Meilendis, door haar erfgenamen, de familie Van Wassenaar verkocht aan graaf Floris IV. Dat dit hof op de plaats van het Binnenhof lag is overigens nog niet bewezen, maar het is wel zeer waarschijnlijk. Het hofgebouw van mevrouw Meilendis zou dan dus het oudst bekende gebouw van het Binnenhof zijn. Onder de Ridderzaal zijn zelfs resten gevonden van een gebouw uit haar tijd. Toen Floris dit hof in 1229 kocht zal hij dit gebouw als woning zijn gaan gebruiken. Mogelijk heeft hij ook plannen gehad om het hofgebouw te verbouwen of uit te breiden, maar veel tijd had hij daar niet voor. Hij was een toernooivechter en zijn sport werd hem in 1234 fataal. Hij werd toen bij een toernooi in het Noord-Franse Corbie gedood.

Zijn zoon Willem was nog minderjarig zodat er de eerste jaren niets gebouwd zal zijn. Willem gebruikte het Binnenhof wel, want hij vaardigde in 1242 een oorkonde uit in Den Haag. Hij was nog jong, toen hij tot koning van het Duitse rijk werd gekozen. Het jaar daarop werd hij daadwerkelijk gekroond. Daarna zou hij volgens de kroniekschrijvers meteen naar Den Haag zijn gegaan 'en liet daar goede bouwlieden komen om een koninklijk paleis te bouwen' (regale palacium). Willems bouwplannen zijn niet bekend en we weten ook niet wat hij precies liet bouwen. Een paleis was in deze tijd veel eenvoudiger dan nu, maar moest op tijdgenoten evengoed indruk maken. Men vermoedt dat hij begonnen is met de bouw van de grafelijke woonvertrekken, de gebouwen die we nu nog kennen als Rolgebouw en De Lairessegebouw. Het Rolgebouw werd het eerste gebouwd. Daar kwamen de vertrekken van de graaf zelf. De vierkante Haagtoren die tegen het Rolgebouw aan staat hoorde daar ook bij. Daar lag zijn eerste kapel en daarboven zou zijn slaapkamer zijn. Of er in dit gebouw een grafelijke ontvangstzaal was is niet helemaal duidelijk. Vaak wordt gezegd dat de Rolzaal de oude grafelijke zaal is geweest, maar bij de grote restauratie van de gebouwen die rond 1900 plaatsvond ontdekte men aanwijzingen dat de zaal vroeger uit twee vertrekken had bestaan. De zaal daaronder moet volgens de restauratiecommissie een mooie zaal zijn geweest en komt dus in aanmerking om de oudste ridderzaal te zijn. Tegen het Rolgebouw werd niet veel later het De Lairessegebouw geplaatst. Hier woonde de gravin. Of deze gebouwen het 'koninklijk paleis' is geweest dat Willem II had willen bouwen lijkt twijfelachtig. Daarom vermoeden veel architectuurhistorici dat hij ook een (nieuwe) Ridderzaal heeft laten bouwen. De restauratiecommissie van 1898-1904 vond onder de Ridderzaal muurresten van een oudere zaal, lager dan de huidige Ridderzaal.

De naam van de architect is onbekend. Het gebouw is in gotische stijl. De naam Ridderzaal werd pas gebruikt sinds de 19e eeuw.Daarvoor werd het de Grote Zaal genoemd. Behalve naamswijziging van de zaal zijn er in de 19e eeuw ook een aantal bijgebouwen afgebroken. Het houten dak werd in 1860 onder leiding van architect Willem Nicolaas Rose afgebroken en vervangen door een stalen constructie met veel glas. Dit werd twaalf jaar later vervangen door een replica van het originele dak uit de dertiende eeuw. In 1880 zijn tijdens de restauratie het portaal en de twee torenspitsen toegevoegd. In 1907 werd de Ridderzaal weer in gebruik genomen na een grote restauratie waarbij geprobeerd werd het gebouw weer in oude staat te herstellen. Bijna 100 jaar later – in 2006- werd de Ridderzaal opnieuw gerenoveerd. De inrichting van de Ridderzaal ziet er nu grotendeels weer uit zoals architect Cuypers het in 1904 bedoeld had. Op Prinsjesdag 2006 werd het gebouw na de renovatie weer in gebruik genomen.

De troon waar de Koningin haar jaarlijkse troonrede op voorleest is ook van architect Cuypers en dateert uit 1904. Er horen drie kleinere zetels (neventronen) bij voor de gemaal en de meerderjarige opvolgers van het staatshoofd. Tot 1964 waren dat de prinsessen Beatrix en Irene, daarna Beatrix en Margriet. In 1968 werd er een vierde neventroon bijgemaakt voor prinses Christina. Een van de neventronen was dus 'namaak'.Momenteel worden de neventronen niet gebruikt en zijn ze opgeslagen in het grafelijk complex.

Behalve Prinsjesdag wordt zo af en toe ook op andere momenten van de Ridderzaal gebruik gemaakt door de Koninklijke familie. In 1954 tekende Koningin Juliana bijv. het Statuut van het Koninkrijk, en toen Koningin Beatrix 25 jaar op de troon zat in 2005 vond er een Regeringsdiner in de Ridderzaal plaats. Maar ook in 2002 werd er gezellig in de Ridderzaal gegeten, dit t.g.v. het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima enz. enz..

Wilhelmina leest de Troonrede voor, Juliana en Bernhard zitten op een ‘neventroon’

(Met dank aan Anja, Foto’s: RVD, Geheugen van NL)