Rokende Oranjes

Tot in de late jaren '80 was het heel normaal dat de Oranjes in het openbaar rookten en dat dat ook vastgelegd kon worden. Maar roken kreeg in de loop der jaren een steeds slechter imago wat ook het beeld van de Oranjes zou kunnen beschadigen als zij er - in ieder geval in het openbaar - niet mee zouden stoppen. 

1951. Foto: Marius Meijboom/RVD

Tegenwoordig wordt de sigaret gelukkig in campagnes gepresenteerd als ongezond, en sinds 2008 is er een rookverbod in openbare ruimtes. Vroeger was dat wel anders en werden sigaretten juist aangeprijsd. Overal werd er gerookt en stonden er sigaretten in glazen op tafel. De hoogtijdagen van het roken braken pas echt aan toen in 1925 de filtersigaret uitgevonden werd: de sigaret die we vandaag de dag kennen. Veel Nederlanders begonnen na de Tweede Wereldoorlog met roken, tijdens de bevrijding werden er zelfs sigaretten uitgedeeld door Amerikaanse soldaten, maar ook tíjdens de oorlog werd de bevolking 'getroost' met sigaretten: ter gelegenheid van de 61e verjaardag van Koningin Wilhelmina dropte de RAF pakjes sigaretten met een kroon en de W van Wilhelmina op de verpakking. Op de achterkant van het pakje prijkte wrang genoeg de kreet: "Nederland zal herrijzen".

Foto: Nationaal Archief

Juliana en Bernhard zijn zonder twijfel de Oranjes die het meest rokend gezien werden. In 'hun tijd' was het dan ook heel normaal om overal in het openbaar te roken. Op één van de eerste beelden van Juliana en Bernhard samen, op een gezond wintersportreisje tijdens hun huwelijksreis, kreeg Prinses Juliana een vuurtje voor haar sigaret aangeboden van haar man. Datzelfde beeld herhaalde zich tijdens de trip in Polen - ook onderdeel van de huwelijksreis. Er was in die tijd uiteraard nog geen mediacode; dergelijke beelden zouden nu niet eens gemaakt kunnen worden. In de oorlog gaf de sigaret Juliana ook ontspanning. Tijdens een tussenstop in New York op weg naar de Roosevelts in het Witte Huis in Washington bood ook hier Prins Bernhard zijn vrouw nog even snel een vuurtje aan.

Juliana bij een bezoek aan RAF Deanland, 1944. Foto: Nationaal Archief

Foto: Nationaal Archief

Foto: Nationaal Archief

Ook in de vele jaren ná de oorlog, tijdens diverse werkbezoeken, was Juliana rokend te zien. Meestal gebeurde dat wel buiten, zoals bij een streekbezoek, aan boord van een schip (waardoor ook de kleine Margriet er al vroeg interesse in kreeg), tijdens een vliegshow, maar ook gewoon bij een chique staatsbanket. Ook bood ze haar eigen hofdame graag een sigaretje aan. Dit zijn anno 2019 natuurlijk ondenkbare beelden.

Foto: Nationaal Archief

Foto: Nationaal Archief

Hoewel Prinses Juliana in haar laatste jaren niet meer rokend gezien werd, was dat voor Prins Bernhard wel anders. De pijp in zijn mond was net zo kenmerkend voor de prins als de witte anjer in zijn revers. Af en toe was hij toch nog met een sigaret of sigaar te zien, zoals bij een voetbalwedstrijd. In 1941 kreeg hij tijdens de Sinterklaasviering in Groot-Brittannië sigaretten cadeau.

Foto: Nationaal Archief

Ook liet hij zijn dochters al vroeg kennismaken met de 'onschuldige pijp', zoals met dochter Marijke (zie foto bovenaan artikel).

Foto: RVD

In 1983 verrichtte Prins Bernhard de opening van de nieuwbouw van de British American Tobacco Company in Amsterdam. Hij ontving bij deze gelegenheid een 'reuzensigaret'.

Foto: Rob Bogaerts/Nationaal Archief

En in 1984 verscheen een uitgebreide fotoreportage toen Prins Bernhard nieuw pijptabak ging proeven in het bekende tabak - en sigarenhuis Hajenius in Amsterdam.

Foto: Nationaal Archief

Prinses Beatrix werd vooral in de jaren '60 en '70 regelmatig met een sigaret gezien. Ze deelde haar gebruik met haar man, Prins Claus. Anders dan bij Juliana en Bernhard rookten Beatrix en Claus voornamelijk tijdens de wat informelere gebeurtenissen en ontmoetingen, zoals een bezoek aan het leger, een ontmoeting met Sinterklaas of als een burgemeester zelf ook een sigaret opstak..

Foto: Jan Voets/Nationaal Archief

Ondanks dat er van Prinses Beatrix sinds de jaren '80 geen beelden meer opdoken met een sigaret in haar hand of mond, bleef altijd het gerucht bestaan dat ze een fervent rookster is. Toen in 2011 de dramaserie 'Beatrix, Oranje onder vuur' uitgezonden werd, waarin de actrice die Beatrix speelt regelmatig rokend te zien is, reageerde de RVD zelfs met de mededeling dat toenmalig Koningin Beatrix al begin jaren '70 gestopt is met roken. Scenarioschrijver Tomas Ross sprak dit meteen tegen met de bewering dat hij bij "hele rijke mensen in Zuid-Frankrijk was die bevriend zijn met de Koningin". Aan de muur zag hij een recente foto van Beatrix, haar haren los, een drankje erbij en een sigaret.. Of dit nu wel of niet klopt; hieruit blijkt in ieder geval het taboe dat bij de Oranjes is ontstaan. Als ze nog steeds roken, dan zullen ze het risico in ieder geval niet nemen om dat te doen op een plek waar er eventueel een foto gemaakt kan worden.

De sigaret beperkte zich binnen de Koninklijke familie niet alleen tot de troonopvolgers. Op hen wordt nou eenmaal meer gelet en zij worden ook het meest gefotografeerd, maar er zijn ook beelden van bijvoorbeeld Pieter van Vollenhoven die tijdens de fotosessie in Lech in 1968 rookt terwijl hij achter baby Willem-Alexander poseert. En tijdens de uitzending van het huwelijk van Prins Bernhard met Prinses Annette in 2000 schijnt Prins Pieter-Christiaan live rokend in beeld te zijn geweest.

Tijdens zijn studententijd liep Prins Willem-Alexander in Leiden het 'Prins Pils' - imago op. Uiteraard gaan drank en sigaretten vaak samen, dus werd de prins ook regelmatig met een sigaret gesignaleerd, of met allebei.. Eén van de bekendste foto's is de foto waarop Willem-Alexander in 1985 rokend op de tribune zit bij het CHIO-springtoernooi in Rotterdam. Een jaar later deed hij mee aan de Elfstedentocht in een jas van het sigarettenmerk Marlboro.

Het was allemaal heel normaal en tijdens zijn school - en studiejaren was de prins ook niet anders gewend dan dat ook de leraar gewoon voor de klas rookte. Dat werd pas in 1978 verboden. Nu hij Koning is kan Willem-Alexander het zich al helemaal niet meer veroorloven om in het openbaar een sigaret op te steken. Omdat de RVD alleen een uitspraak deed over zijn moeder, is de kans aanwezig dat Willem-Alexander samen met zijn vrouw af en toe in hun privéleven - dat door de mediacode extra zekerheid bied- een sigaret opsteekt. Koningin Máxima heeft ook in haar studententijd graag gerookt, dat was te zien op de eerste beelden die van haar verschenen. Op dit moment is alleen het gebit van Koning Willem-Alexander nog de enige stille getuige..

Wellicht zullen de Koning en Koningin als ervaringsdeskundigen proberen hun dochters in ieder geval wél van de sigaretten af te houden. Bijkomend voordeel is dat de prinsessen nu in een tijd leven waarin er veel aandacht wordt besteed aan de schadelijke gevolgen van roken, en dat de sigaret een steeds minder 'stoer' imago heeft gekregen.

UPDATE 2020:

Helaas zijn er slechts anderhalf jaar na het publiceren van dit artikel al twee kleindochters van Prinses Beatrix (Eloise en Alexia) met een sigaret gefotografeerd.